طبقه بندی اهداف آموزشی

[ساناز فرهیدوش]

طبقه بندی هدف های آموزشی هر سه حیطه (شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی) از کتاب مبانی نظری تکنولوژِ آموزشی نوشته دکتر هاشم فردانش نقل شده است. طبقه بندی اهداف آموزشی [ طبقه بندی هدف های آموزشی هر سه حیطه (شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی) از کتاب مبانی نظری تکنولوژِ آموزشی نوشته دکتر هاشم فردانش نقل شده است. ]
توجه به تعیین اهداف آموزشی و طبقه بندی آن از سالهای 1950 به بعد شروع شد و به مرور طبقه بندی های کاملتری ارائه گردید. در ادامه چند نمونه هدفهای آموزشی معروف و مهم بررسی می شود1.
1- طبقه بندی هدفهای آموزشی بلوم
یکی از اولین افرادی که به طبقه بندی اهداف آموزش پرداخت بنجامین بلوم [Bloom. B.S. (1956) ] بود. وی اهداف آموزشی را به سه حیطه عمده تقسیم کرد که به عندان حیطه های شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی معروفند. این تقسیم بندی به آن معنی نیست که اهداف آموزشی منحصراً در یکی از سه دسته بالا قرار دارند، بلکه هر هدف آموزشی معمولاً ترکیبی از دو یا هر سه نوع هدف است واین تقسیم بندی تنها به منظور سهولت نوشتن اهداف و آگاهی مدرسان از حیطه های مختلف اهداف آموزشی است.

[ساناز فرهیدوش]

طبقه بندی هدفهای آموزشی در حیطه شناختی
بنجامین بلوم در سال 1956 برای اولین بار طبقه بندی اهداف آموزشی را تشریح کرد. تقسیم بندی اهداف آموزشی بلوم در حیطه شناختی به شرح زیر می باشد:
1. دانستن
الف) اطلاعات منفرد؛
ب) روشها و جریان عملها؛
ج) مفاهیم و اصول و قوانین عام
2. فهمیدن
الف) درک اصول و مفاهیم؛
ب) تفسیر متون، نمودارها و تصاویر؛
ج) تخمین نتایج آتی مخفی در اطلاعات؛
د) توجیه روشها و جریان عملها
3. کاربرد
الف) کاربرد مفاهیم و قوانین در موقعیتهای جدید؛
ب) کاربرد قوانین و نظریه ها در موقعیت های عملی؛
ج) تبدیل متن نوشتاری به فرمولهای ریاضی؛
د) تهیه جدول ها و نمودارها؛
ه) نمایش روش صحیح انجام یک کار
4. تحلیل
الف) پی بردن به مفروضات بیان نشده یک متن؛
ب) پی بردن به تناقضات موجود در یک استدلال؛
ج) تمیز حقایق از حدسیات؛
د) تخمین میزان ارتباط اطلاعات؛
ه) تجزیه ساختار محتوایی یک کار ( هنری، موسیقی، شعر).
5. ترکیب
الف) نوشتن یک متن کاملاً منسجم؛
ب) ارائه یک سخنرانی سازمان یافته؛
ج) نوشتن یک داستان کوتاه جدید ( یا یک قطعه موسیقی یا شعر )؛
د) ارائه طرح یک تحقیق؛
ه) ترکیب یادگیری های متفرق به منظور حل مسأله یا مشکل؛
و) ارائه چارچوب جدیدی برای تقسیم بندی اشیاء، پدیده ها یا حوادث.
6. ارزشیابی
الف) قضاوت درباره استحکام منطقی متون ؛
ب) قضاوت در زمینه میزان ارتباط بین اطلاعات و نتیجه گیری؛
ج) قضاوت درباره انجام یک کار ( هنری، موسیقی، متن ) با استفاده از معیارهای درونی؛
د) قضاوت در زمینه ارزش یک کار ( هنری، موسیقی، متن ) با استفاده از معیارهای بیرونی

[ساناز فرهیدوش]

طبقه بندی هدفهای آموزشی در حیطه عاطفی
پس از طبقه بندی در حیطه شناختی به وسیله بلوم، کراتوول [ Krathwohl, D.R, et al (1964) ] و همکارانش در سال 1964 هدفهای آموزشی در حیطه عاطفی را به شرح زیر تقسیم بندی کردند:
1. دریافت
الف) جذب، حفظ و هدایت توجه نسبت به عامل و محرک؛
ب) آگاهی یا درک پدیده؛
ج) توجه خاص به شیء یا پدیده
2. پاسخ
الف) مطالعه موارد تعیین شده؛
ب) مطالعه بیش از حد تعیین شده؛
ج) مطالعه به خاطر لذت؛
د) ادامه و استمرار فعالیتها صرفاً برای کسب رضایت شخصی
3. ارج نهادن
الف) قبول یک ارزش؛
ب) احساس مسئولیت درقبال یک ارزش؛
ج) رفتار به نحوی که قبول ارزش در ورای آن قابل درک باشد.
4. سازماندهی ارزشها
الف) تلفیق ارزشهای مختلف از طریق درک و سازماندهی آنها؛
ب) حل و رفع تناقضات موجود بین ارزشهای مختلف؛
ج) ایجاد یک مجموعه ارزش واحد و منسجم.
5. وجدانی کردن ارزشها
الف) داشتن یک مجموعه ارزشی به طوری که تمام اعمال فرد را در بر گیرد؛
ب) داشتن یک مجموعه ارزشی به طوری که رفتار آتی فرد بر مبنای آن قابل پیش بینی باشد؛
ج) داشتن یک مجموعه ارزشی به طوری که به صورت مشخصه فرد در آید.

[ساناز فرهیدوش]

طبقه بندی هدفهای آموزشی در حیطه روانی-حرکتی
به دنبال تقسیم بندی های فوق در حیطه شناختی و عاطفی، ای.جی.سیمپسون [ Simpson, E.J (1966-67) ] به طبقه بندی اهداف آموزشی در حیطه روانی - حرکتی پرداخت. طبقه بندی وی به طور اجمال عبارت است از:
1. دریافت (آگاهی از اشیا و کیفیت آنها ):
الف) تحریک حسی؛
ب) انتخاب علامت؛
ج) تبدیل درک به عمل؛
2. آمادگی ( آمادگی و تطبیع برای انجام یک عمل خاص ):
الف) آمادگی ذهنی ( اطلاع از مراحل مختلف در انجام کار)؛
ب) آمادگی بدنی ( بدن را برای کرای به حالت آماده قرار دادن )؛
ج) ّآمادگی روانی ( میل به کارگیری ابزار در انجام کار).
3. پاسخ هدایت شده ( رفتاری که زیر نظر مربی انجام شود ):
الف) تقلید ( انجام یک کار شبیه به نمونه ارائه شده )؛
ب) تجربه و خطا ( تکرار یک کار تا وقتی که به صورت صحیح انجام شود)؛
4. خودکار شدن عمل ( رفتار یادگرفته شده به صورت عادت در می آید ).
5. رفتار مرکب ( رفتار ماهرانه و با صرف حداقل وقت و انرژی انجام شود ):
الف) رفع عدم اطمینان ( رفتار بدون تزلزل )؛
ب) رفتار مرکب خودکار ( حرکات با نرمی و کنترل کامل ماهیچه ها انجام می شود )؛
6. تطبیق و ابداع ( تغییر رفتار با توجه به تغییر و ضعیت ).
طبقه بندی های مذکور در تعیین دقیق اینکه چه چیزی باید آموزش داده شود، بسیار موفق بوده اند. اما چگونگی ارائه آموزش و به عبارت دیگر، خصوصیات ویژه آموزش هر یک از اهداف طبقه بندی شده را مشخص نمی کنند. طراح آموزشی می تواند برای مثال، با دقت بسیار تعیین کند که در حیطه شناختی در سطح ترکیت، شاگرد باید نوشتن یک متن کاملاً منسجم را فراگیرد، اما این هدف که تعیین آن بسیار مهم است به مدرس یا طراح نمی گوید که شاگرد برای رسیدن به این هدف چگونه باید آموزش داده شود. به عبارت دیگر مثلاً با استفاده از طبقه بندی بلوم می توان دقیقاً گفت که چه چیزی باید آموزش داده شود؛ ولی نمی توان چگونگی آموزش آن را مشخص کرد.

[ساناز فرهیدوش]

-
طبقه بندی هدفهای آموزشی مریل
در طبقه بندی گانیه تنها یک نوع عملکرد به عنوان نتیجه و حاصل آموزشی در نظر گرفته شده و از آن به عنوان عملکرد نام بده شده است. در حالی که مریل اظهار می دارد که عملکرد برای اهداف مختلف می تواند دارای سطوح مختلف باشد. به عبارت دیگر ، مریل عملکرد را به سه نوع تقسیم می کند و معتقد است که این سه نوع عملکرددر عین اینکه همه عملکرد هستند، ولی از نظر کاری که فراگیر باید برای نمایش یادگیری آنها انجام دهد و فعالیت ذهنی ای که لازمه یادگیری هر یک از آنهاست مقتضیات مختلف دارند.
سه نوع عملکرد مریل یادآوری، کاربرد یا بکاربستن، و یافتن یا کشف و ابداع نام دارد. شکل شماره ( 4) طبقه بندی اهداف آموزشی را از نظر مریل نشان می دهد.