اصول خوشنویسی

[Rez@ee]

اصول خوشنویسی - قسمت اول

قاعده و اصول دوازدگانه در خوشنویسی:*


http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/img/daneshnameh_up/b/b2/khat1.jpg


ابن مقله شیرازی قواعد خوشنویسی را در رساله‌ی خط و قلم بیان کرده‌است. وی قواعد خط را به دودسته تقسیم کرده‌است:
1. حُسنِ تشکیل (اندازه و بهره‌ی هر حرفی از حیث سطح و دَور، بلندی و کوتاهی، باریکی و کلفتی، راستی در حالت عمودی و افقی و مایل، حرکات قلم) که قاعده‌ی «اصول» و «نسبت» از آن پدید می‌آید.

2. حُسنِ وضع (چگونگی پیوند دادن حروف پیوندپذیری و باهم آوردنِ حروف منفصل و طرز مجاورت کلمات و نظام سطرها و تناسب مدها(کشیدگی‌ها)) که قواعد «ترکیب» و «کرسی» از آن‌ها استفاده می‌شود. بعد از ابن مقله خطاطان دیگری نیز به تدریج این اصول را بسط داده و در هشت یا دوازده قاعده و بیش‌تر تنظیم کرده‌اند که چون درک مباحث مربوط به خط و خطاطی مستلزم شناخت آن‌هاست که به اختصار بیان می‌شود.

قواعد اصول در خوشنویسی یعنی حُسنِ نگارش مفردات حروف از الف تا ی و استحکام و اعتدال آن‌ها از جهات قواعد و اصول بشرح ذیل می‌باشند:
1. قوت: استفاده‌ی صحیح و به کاربردن جزیی از دم قلم بر سطح کاغذ یا همه‌ی نیروی خود در وسط و انتهای مدها و وسط دایره‌ها و سریال و «ف» و «ق» و «و» و غیره.

2. ضعف: به کاربردن جزیی از دَمِ قلم و نیش آن در آغاز و وسط اکثر حروف و در انتهای آن که موجب نازکی می‌شود.

3. سطح: حرکاتراستی که با قلم در خط پدید می‌آید، اعم از افقی، عمودی و مایل، سطح نام دارد و چون این حالت در پایان مدهای کامل اصلی و برخی مدهای زاید و عارضی بیشتر به ظهور می‌رسد، سطح را غالباً مخصوص این نوع حرکات افقی شمرده اند.

4. دَور: یعنی گردش حروف که در دایره‌های معکوس و مستقیم و در سرِ «ف» ، «ق» و «و» و مانند آن به وجود می‌آید و حالتی است برخلاف سطح. در ایجاد دَور قلم بر حسب استادی و هنر خطاط به نرمی و گرمی به گردش در می‌آید.

*: فصل‌نامه هنر- ویژه‌نامه جشنواره خوش‌نویس جهان اسلام. شماره 31-1375-صفحه 70


این مطلب ادامه دارد...

[Rez@ee]

اصول خوشنویسی - قسمت دوم


http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/img/daneshnameh_up/5/5f/nastaligh.gif


5. صعود: «صعود حقیقی» یعنی راست بالابردن الف‌های آخر و لام وسط و کاف آخر در کلمات. «صعود مجازی» بالابرگدانیدن انتهای دوایر حروف است وقتی قلم به حالت دور در گردش است.

6. نزول: «نزول حقیقی» در الف و لام و کاف مفرد و لام کاف اول و دنباله‌ی میم مصداق پیدا می‌کند.
نزول مجازی در اوایل دایره‌ها و آغاز برخی مدها و سرکش‌ کاف و گاف و امثال آن. در صعود و نزول حقیقی باید حروف مشابه به موازات هم نوشته شوند.

7. سواد و بیاض: رعایت و سنجش سیاهی خط و پدید آمدن آن سفیدی است که در حلقه‌های برخی حروف مانند: صاد، ضاد، طاء، ظاء، فاء، قاف، عین، جیم‌، هاء و غیره پدید می‌آید.

8. ارسال: آزاد رهاکردن قلم است. در نوشتن برخی حروف مانند: راء، میم و واو مسطح، تاء و نون دراز، برخی از حروف شکسته و امثال آن، سلطان آن، سلطان علی مشهدی معتقد بوده‌است که «ارسال» در خط نستعلیق مصداق ندارد.

9. قاعده‌ی نسبت یا تناسب: یعنی حروف هم‌جنس و شکل‌های مشابه، اعم از مفرد یا مرکب، در همه‌ی موارد به یک اندازه و برابر هم باشد.

10. قاعده ترکیب: آمیزش هم‌آهنگ و دلپذیر حروف، کلمات، جمله‌ها و سطرها با یکدیگر است به طوری که مجموعه‌ی آن‌ها از حُسنِ ترکیب برخوردار باشد. رعایت این اصول را در ترکیب حروف و کلمات «ترکیب جزیی» و در جمله‌ها و مصراع‌ها و سطرها «ترکیب کلی» می‌نامند. ایجاد این نظم و ترتیب و اعتدال و خوش‌ترکیبی باید در حرف و کلمه، جمله و سطر، سطور و صفحات، فواصل و سواد و بیاض، سنجش قلم با زمینه‌ی خط، حُسنِ مجاورت، رعایت کشیدگی‌ها و طریقه‌ی مرکّبات، کرسی، حرکات (فتحه، کسره، ضمه، جزم، تنوین) و ضوابط (تشدید، نشانه مد، قطع و وصل) تزیینات و نقطه‌گذاری مصداق یابد و سراسر خط منظره‌ای زیبا و هم‌آهنگ پیدا کند. مدها (کشیدگی‌ها) که یکی از اجزای قاعده‌ی ترکیب و از زیبایی‌های خط است خط را از خشکی‌ِ عاری می‌کند و به آن تنوع و طراوت می‌بخشد. خطاط باید جاهای متناسب مد کامل، متوسط و کوتاه را (اعم از مد اصلی یا زاید) بشناسد و به کاربرد مثلاً در خط نستعلیق مد کامل و کوتاه در اول و آخر سطر یا مصراع مجاز است.
بنابر آنچه گذشت قاعده‌ی ترکیب در خوش‌نویسی بسیار اهمیت دارد و نیز کاری دقیق و دشوار است، خاصه‌ی در مواردی نظیر کتیبه‌نویسی و گنجاندن جمله‌ها در سطحی محدود و معین که مستلزم کمال ذوق و مهارت است.


این مطلب ادامه دارد...

[Rez@ee]

اصول خوشنویسی- قسمت سوم

11. قاعده‌ی کرسی: یعنی در نوشتن سطر یا شعر حروف و کلمات، با توجه به خطی مستقیم و افقی که خطاط در نظر دارد (خط کرسی)، طوری نوشته شود که به طور قرینه و معادل یکدیگر قرار بگیرند. این قرینه‌سازی در حقیقت مکمل قاعده‌ی ترکیب است.
تعداد خط کرسی نسبت به حروف پنج است*:
الف) کرسی اول: سرِ الف، لام، کاف لامی که «راس‌الخط» نامیده می‌شود.
ب) کرسی دوم: سرِ دال، راء، صاد، طاء، عین، فاء، قاف، واو، هاء.
ج)کرسی سوم: دنباله‌ی الف، لام، با و امثال آن، آغاز دوایر جیم، عین، خط آخر از کاف لامی و مسطح.این کرسی را «وسط» نامیده‌اند.
د) کرسی چهارم: دنباله‌ی دال و راء و سین و صاد و قاف و نون و یاء.
هـ) کرسی پنجم: دنباله‌ی جیم و عین و امثال آن. این کرسی را ذیل‌الخط خوانده‌اند.
بعضی از استادان خط در همه‌ی خطوط سه کرس قایل شده‌اند: کرسی وسط، کرسی بالا و کرسی زیر، و برخی چهار کرسی را پذیرفته‌اند. خط کرسی را امروزه خط زمینه و خط حامل نیز می‌نامند.


http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/img/daneshnameh_up/e/e9/Khat2.jpg


12. صفا و شأن: این دو اصطلاح صفت خطی است که به مرحله‌ی کمال رسیده‌است؛ یعنی خطی که به برکت استعداد و قریحه‌ی خطاط هنرمند و بر اثر رعایت قواعد، اصول، نسبت، ترکیب و کرسی درجه‌ی ممتاز را احراز کرده‌است. «صفا» حالتی است در خط که طبع را شاد و چشم را روشن می‌کند. منظور از شأن آن کیفیتتی است از خط که چون پدید آید خطاط به نگریستن در خط مجذوب شود و خستگی احساس نکند. مزه و اثر خط آن حالتی است که خط با داشتن این ویژگی‌ها احراز و القا می‌کند. «شان و صفا» را «رونق و آب» هم گفته‌اند.
استاد خط با حصول مرتبه‌ی صفا و شأن به شیوه‌ای خاص دست می‌یابد. شیوه حالت و ملاحتی است برتر از اصول و قواعد یعنی شیرین‌کاری‌ها و هنرنمایی‌ها از نوع گردش‌های خاص قلمی، بلندی و کوتاهی مدها، گودی و کم‌عمقی آن‌ها، دایره‌ها، تندی‌ و تیزی و ملایمت، خشکی و نرمی، فربهی‌ و لاغری حروف، انبساط و انقباض، صفا و گرفتگی، سواد و بیاض در حلقه‌ها و گره‌ها، هم‌آمیختگی و وحدت میان همه‌ی این رموز.
به عبارت دیگر آن رمزهای ظریف و نکته‌های باریک و ابتکاراتی که سبب جلوه و زیبایی خاص خط یک استاد است و خط او را از دیگران متمایز می‌کند و صاحب‌نظران به تشخیص آن‌ها قادرند.

[M.A.A.H.R]

مرسی لطف کردی

[طلیعه طلا]

من نوشتن با قلم درشت رو خیلی دوست دارم
واقعا بهم آرامش میده.

[afarideh]

منم به خوشنویسی علاقه زیادی دارم

[XXehsanXX]

من نوشتن با قلم درشت رو خیلی دوست دارم
واقعا بهم آرامش میده.

به منم آرامش میده[bihes]

[reza.nori87]

خوب نوشتن و خوش نوشتن برای همه آرامش را می دهد ولی افسوس که اینک حتی استاد دانشگاه که نمود فرهیختگان در جامعه هستند خط ماشین چاپ را بر آثار خوشنویسان ترجیح می دهند.

[marziyh]

مرسی خیلی خوب بود .

[omega]

اخی !
چه تاپیک جالبی !
خیلی ممنون از ابتکارتون!

[kamanabroo]

حالا که بچه های اهل ذوف و هنر و خوشنویسی اینجا زیاد داریم
هر کسی که خوشنویسی داره اسکن کنه (یا عکس بگیره )و بزاره تو همین تایپیک
فکر کنم خیلی خوب بشه
تازه می تونیم به همدیگه کمک کنیم که خطاطی مون هم بهتر بشه

من هم خطاطی می کنم گاهی
در اولین فرصت می گذارم اینجا

[kamanabroo]

یکی از نوشته هامو که خیلی وقت پیش نوشتم می گذارم
بقیه دوستان هم بیان اگه خطی نوشتن بزارن



http://kamanabroo.persiangig.com/khatati/DSC03201.JPG